Η Αθήνα κάτω από την οθωμανική κυριαρχία (1456 - 1833)
Οι Οθωμανοί δεν προκάλεσαν καταστροφές στην Αθήνα. Ο ίδιος ο σουλτάνος Μωάμεθ μάλιστα παρέμεινε εδώ για τέσσερις μήνες και της πρόσφερε σχετικά προνόμια, εκφράζοντας την ικανοποίησή του για την κατάκτηση της πόλης με τα εντυπωσιακά μνημεία. Απαγόρευσε ρητά τη μετατροπή των βυζαντινών ναών σε τζαμιά, με εξαίρεση τον Παρθενώνα, και έτσι διασώθηκαν πολλά μνημεία. Ωστόσο, οι νέοι κυρίαρχοι απαγόρευσαν τη χρήση καμπαναριών στις χριστιανικές εκκλησίες και οι πιστοί χρησιμοποιούσαν ξύλινα σήμαντρα.
Στην Ακρόπολη εγκαταστάθηκε ο οθωμανός φρούραρχος και ο βράχος γέμισε ασφυκτικά με σπίτια. Το φρούριο έγινε απαγορευμένη ζώνη για τους χριστιανούς, που έμπαιναν μόνο με ειδική άδεια. Στα χρόνια των πολεμικών συγκρούσεων μεταξύ Οθωμανών και Βενετών (1684 - 1697) τα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας υπέστησαν ολέθριες καταστροφές, τις μεγαλύτερες στην μακραίωνη ιστορία τους. Τον Σεπτέμβριο του 1687 τα κανόνια του βενετού αρχιστράτηγου Φραγκίσκου Μοροζίνι στόχευσαν εναντίον της Ακρόπολης, με συνέπεια να προκληθούν ανεπανόρθωτες ζημιές στον Παρθενώνα.
Στα χρόνια της οθωμανικής κατάκτησης η κάτω πόλη εξαπλασιάστηκε σε έκταση, σε σχέση με τη λατινοκρατία, και χωρίστηκε σε οκτώ συνοικίες («πλατώματα»). Μεγάλα νεκροταφεία δεν υπήρχαν, οι Έλληνες θάβονταν στα προαύλια και στα δάπεδα των ενοριακών ναών, οι Οθωμανοί κοντά στα τζαμιά. Οι χρήσεις της γης δεν ήταν καθορισμένες: δίπλα στα σπίτια έβλεπε κανείς βιοτεχνίες ή τάφους, ενώ οι δρόμοι ακολουθούσαν τη χάραξη του οδικού δικτύου της αρχαιότητας. Το υδραγωγείο του Αδριανού είχε αχρηστευτεί και το πρόβλημα της υδροδότησης ήταν μεγάλο. Η καρδιά της οθωμανικής Αθήνας χτυπούσε στην περιοχή της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Εκεί βρισκόταν η έδρα των διοικητών, αλλά και το οικονομικό πολιτιστικό, κοινωνικό και εμπορικό κέντρο (παζάρι), ως το 1884, όταν μια μεγάλη πυρκαγιά αποτέφρωσε εργαστήρια και καταστήματα. Η οθωμανική πόλη ήταν ένα πραγματικό μωσαϊκό πολιτισμών και θρησκειών. Ναοί, μοναστήρια, τζαμιά, ξένες μονές, παζάρια, λουτρά, συνυπήρχαν, σφιχτά αγκαλιασμένα το ένα με το άλλο.
Για τρεις ολόκληρους αιώνες η πόλη ήταν σχεδόν ανοχύρωτη. Τα αρχαία τείχη ήταν ερείπια και το Ριζόκαστρο προστάτευε μόνο την περιοχή γύρω από την Ακρόπολη. Στις υπόλοιπες γειτονιές, οι τοίχοι και οι μαντρότοιχοι των σπιτιών δημιουργούσαν έναν εξωτερικό περίβολο, που φυσικά δεν πρόσφερε ασφάλεια. Το 1778, κάτω από την απειλή των Αλβανών, ο διοικητής Χατζή Αλή Χασεκή έχτισε νέο τείχος, που ακολουθούσε σχεδόν την πορεία του αρχαίου Θεμιστόκλειου. Κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα η Ακρόπολη έγινε το επίκεντρο των πολεμικών επιχειρήσεων. Στις 31 Μαρτίου 1833, οι τελευταίοι οθωμανοί στρατιώτες εγκαταλείπουν οριστικά το οχυρό.
ΠΗΓΗ
«Επτά χιλιάδες συνολικά είναι τα σπίτια της Αθήνας –όλα κεραμοσκέπαστα, και πολύ στέρεες πέτρινες κατασκευές. Εδώ δεν πρόκειται να δεις ξύλινο σπίτι ή χτισμένο με τούβλα και λάσπη και σκεπασμένο με χώματα. Όλα τα οικοδομήματα είναι τέλειες λιθοδομές, στερεωμένες με κουρασάνι, ασβέστη και γύψο. Τα σπίτια έχουν στέρνες για να μαζεύουν τα νερά της βροχής (που πέφτουν στις στέγες και τους εξώστες). Επειδή δεν έχει λασπουριά, δεν κατασκευάζουν καλντερίμια».
Εβλιά Τσελεμπί, Βιβλίο των ταξιδιών
«…Μέσα στο φρούριο υπάρχουν τρακόσια πέτρινα σπίτια με στέγες από κεραμίδι -γερά σαν κάστρα-, ιδιοκτησίες αρχοντάδων της πόλης. Δεν έχουν, βέβαια, δικούς τους μπαχτσέδες, αλλά έχουν τούτο το καλό: απ’ τα παράθυρά τους και τα σαχνισιά τους μπορείς ν’ απολαύσεις την υπέροχη θέα από τους μπαχτσέδες, τα μποστάνια και τους κατάσπαρτους αγρούς της περιοχής.»
Εβλιά Τσελεμπί, Βιβλίο των ταξιδιών
Αυτό το ήξερες;
Σε τρεις μόλις μήνες χτίστηκε το τείχος του Χασεκή, καθώς η πόλη ζούσε με τον φόβο των επιδρομών. Ήταν κατασκευή πρόχειρη, με ύψος τριών μέτρων και πάχος λιγότερο από ένα. Φυσικά δεν θα ήταν αρκετό για να προστατεύσει τους κατοίκους σε περίπτωση πολιορκίας.
Συγγραφέας: Λίλα Πατσιάδου