Η Αθήνα της Κλασικής Εποχής (480 - 323 π.Χ.)
Μετά την οριστική ήττα των Περσών (479 π.Χ.), η κατεστραμμένη από την περσική εισβολή Αθήνα ανοικοδομείται και εξελίσσεται σταδιακά σε κυρίαρχη δύναμη. Οι Αθηναίοι χτίζουν το Θεμιστόκλειο τείχος πολύ βιαστικά, εξαιτίας του σπαρτιατικού κινδύνου, με πέτρες και μάρμαρα από τα κτίρια που είχαν καταστρέψει οι Πέρσες, ακόμη και με στήλες από τους τάφους. Η κυκλική αυτή οχύρωση, με τις 13 πύλες της, περιέβαλλε ολόκληρο το Άστυ και αποτέλεσε την εξωτερική γραμμή άμυνας για πολλούς αιώνες. Το τείχος χώρισε τον Κεραμεικό στον «Έσω», μια περιοχή με δημόσια κτίρια, σπίτια, εργαστήρια και τον «Έξω Κεραμεικό», τη νεκρόπολη. Εκεί, εκτός από τα πολυτελή ταφικά μνημεία, ξεχωρίζει και το «Δημόσιον Σήμα», ο τιμημένος χώρος ταφής των επιφανών πολιτικών και όσων έχασαν τη ζωή τους στη μάχη για την πατρίδα.
Στην περιοχή του Κεραμεικού βρισκόταν η επίσημη είσοδος της πόλης, οι Θριάσιες Πύλες ή Δίπυλον (ονομασία που καθιερώθηκε από τον 4ο αιώνα π.Χ., όταν χτίστηκε ενισχυμένη διπλή πύλη), από όπου περνούσε η οδός των Παναθηναίων που συνέχιζε έξω από τα τείχη, προς την Ακαδημία Πλάτωνος. Νοτιότερα ανοίχθηκε η Ιερά Πύλη, από όπου η Ιερά οδός κατευθυνόταν προς την Ελευσίνα. Τον δρόμο αυτό ακολουθούσε η πομπή των Ελευσινίων Μυστηρίων. Τέλος, δύο ακόμη οχυρωματικά έργα, τα Μακρά Τείχη και το Φαληρικόν Τείχος επέκτειναν τη γραμμή άμυνας ως τον Πειραιά και το Φάληρο. Τριάντα ολόκληρα χρόνια μετά την περσική εισβολή, η εικόνα της Ακρόπολης δεν είχε αλλάξει, γιατί οι Αθηναίοι είχαν δώσει όρκο να αφήσουν ορατά τα ερείπια για να θυμούνται την καταστροφή.
Στη συνέχεια, χάρη στην οικονομική ευμάρεια της πόλης, ο Περικλής εφάρμοσε ένα οικοδομικό πρόγραμμα χωρίς προηγούμενο, με επίκεντρο τον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Στη νότια πλαγιά οι τέχνες στεγάστηκαν σε θέατρα και ωδεία, και γύρω από τον βράχο δημιουργήθηκε ο Περίπατος, που έγινε η αγαπημένη βόλτα των Αθηναίων. Σημαντικές οικοδομικές επεμβάσεις πραγματοποιήθηκαν και στην Αγορά, η οποία πήρε τη μορφή ενός μεγάλου οικοδομικού συνόλου με κεντρική ανοιχτή πλατεία, την οποία περιέβαλλαν δημόσια κτίρια, ναοί, βωμοί και πλήθος αγαλμάτων. Σε αρκετά σημεία της υπήρχαν κρήνες και συστάδες δένδρων, πλατάνια που φύτεψε ο σπουδαίος αθηναίος στρατηγός Κίμωνας, ελιές και βελανιδιές, που πρόσφεραν στους πολίτες δροσιά τις ζεστές ημέρες του χρόνου.
Οι περιοχές κατοικίας απλώνονταν γύρω από την Ακρόπολη και την Αγορά. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού κατοικούσε στις νοτιοδυτικές πυκνοκατοικημένες συνοικίες της Κοίλης και της Μελίτης. Οι Αθηναίοι έκτιζαν «αττικώς», όπως λέγεται, δηλαδή άναρχα, χωρίς κανέναν σχεδιασμό. Τα σπίτια τους φάνταζαν εντελώς απεριποίητα σε σύγκριση με τα δημόσια κτίρια, που ήταν πολύ φροντισμένα. Οι πολίτες φαίνεται πως ενδιαφέρονταν κυρίως για τη δημόσια ζωή, αδιαφορώντας για την πολυτέλεια στην καθημερινότητά τους. Στις γειτονιές με την ασφυκτική δόμηση, θα υπήρχε σίγουρα πρόβλημα κυκλοφορίας και οι μεταφορές θα ήταν δύσκολες, αφού στα στενά χωμάτινα δρομάκια πολλές φορές δεν χωρούσαν να διασταυρωθούν δύο άμαξες! Όπως και σήμερα, ελάχιστοι ήταν οι χώροι πρασίνου στις συνοικίες, εξαιτίας της λειψυδρίας που πάντοτε ταλαιπωρούσε την πόλη.
ΠΗΓΗ
«Με αυτόν τον τρόπο οι Αθηναίοι τείχισαν την πόλη τους μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Ακόμη και σήμερα είναι φανερό πως το χτίσιμο έγινε βιαστικά. Γιατί τα θεμέλια που έχουν μπει ως βάση είναι από κάθε λογής πέτρες και σε ορισμένα σημεία χωρίς την κατάλληλη επεξεργασία, βαλμένες τυχαία. Ακόμη χρησιμοποίησαν πολλές στήλες από τάφους και άλλες επεξεργασμένες πέτρες. Γιατί το τείχος της πόλης επεκτάθηκε πολύ και γι’ αυτό τον λόγο έπρεπε να χτίζουν γρήγορα χρησιμοποιώντας οικοδομικά υλικά κάθε είδους. Ο Θεμιστοκλής τους έπεισε μάλιστα να τελειώσουν και το υπόλοιπο τείχος του Πειραιά, που είχε ξεκινήσει να χτίζεται νωρίτερα, όταν ο ίδιος ήταν επώνυμος άρχοντας».
(ελεύθερη απόδοση)
Θουκυδίδης, «Ιστορίαι» Ι, 93, 1
Αυτό το ήξερες;
Στην κορυφή του βράχου της Ακρόπολης, από την αρχαϊκή εποχή, ο χώρος ανάµεσα στα κτίρια άρχισε να γεµίζει µε αγάλµατα, κυρίως νεαρών γυναικών (Κόρες). Ήταν αναθήµατα, δηλαδή αφιερώµατα των πιστών, που προκαλούσαν χαρά στην Αθηνά. Σήµερα τα βλέπουµε στο µουσείο της Ακρόπολης, στην αίθουσα των Αρχαϊκών Έργων.
Αυτό το ήξερες;
Όταν τέλειωσε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος το 404 π.Χ., οι Σπαρτιάτες υποχρέωσαν τους ηττημένους Αθηναίους να γκρεμίσουν τα τείχη του Άστεως, του Πειραιά και τα Μακρά Τείχη. Πρωτόγνωρη η ταπείνωση για την πόλη… Όταν αποκατέστησαν τη δημοκρατία (394 π.Χ. ), οι Αθηναίοι έχτισαν ξανά μεγάλο μέρος των οχυρώσεων.
Αυτό το ήξερες;
Κάτω από την απειλή των στρατευμάτων του Φιλίππου οι Αθηναίοι κατασκεύασαν το προτείχισμα για να ενισχύσουν την άμυνα. Ήταν ένα χαμηλό τείχος, σε απόσταση 9 – 10 μέτρων από το Θεμιστόκλειο. Μπροστά του έσκαψαν και μία τάφρο, που τη γέμιζαν νερό σε περίπτωση κινδύνου.
Συγγραφέας: Λίλα Πατσιάδου